تأویل به معنی بازگشت به اصل یک شیء است و معانی اصطلاحی که برای آن گفته شده به همین معنی باز می گردد.ملاک صحت تأویل دو چیز است: یکی قول معصوم(ع) و دوم عدم مخالفت لفظ با معنی تأویلی.از نظر مولوی تأویل باطل دو نوع است: یکی تأویل مبتنی بر عقل جزئی و دوم تأویل مبتنی بر هوای نفس.تأویل ممدوح از نظر مولوی از سه بعد مطرح می شود:بعد غایت شناسانه: یعنی باید پویایی و تحرک بخشد.بعد موضوع شناسانه: یعنی باید ظاهر کلام را نفی نکند و نص بر خلاف آن نباشد.بعد فاعل شناسانه: یعنی باید مبتنی بر کشف و شهود باشد.تأویل قرآن از نظر مولوی, بر خلاف بعضی از متصوفه, با رعایت قابلیت لفظ برای معنی تأویلی صورت می گیرد.

تفسیر تستری از منظر تاریخی به قرن سوم هجری باز می گردد که از نزدیک ترین تفاسیر قرآن به عصر نزول است. رنگ و لعاب عرفانی و نیز اشتمال آن بر جنبه های کلامی و ادبی از سوی دیگر بر اهمیت آن می افزاید. مهم ترین جنبه این تفسیر، صبغه عرفانی آن است که همواره عارفان و عالمان پس از او به آن توجه داشته اند و بر آنان تاثیر گذاشته است. تستری ضمن تاکید بر صبغه عرفانی، از حدیث و لغت نیز بهره برده است. او در کنار توجه به باطن و تاویل عرفانی آیات، و تمرکز بر آن، به مدد قواعد ادبی و احادیث نبوی، تفسیر ظاهری را نیز مغفول نگذاشته است. تاویلات تستری بدون قاعده و معیار نیست. استفاده های مکرر از نگاه انفسی در آیات آفاقی و نیز آیات ناظر به روابط بشری نشان از قاعده مندی این روش دارد. به دست دادن تبیین رحمانی و اخروی از آیات عذاب و آیات مربوط به دنیا از دیگر قواعد عرفانی است که وی از آن بهره برده است. استفاده از رویکرد موعظه ای در ذیل برخی آیات راجع به صبر، رضا و توکل و ... نیز از جمله رویکردهایی است که بعد از وی نیز دنبال شده است. این مقاله با نشان دادن ضابطه مندی تاویل عرفانی وی، در صدد به دست دادن معیارهایی در این زمینه است.

شمس تبریزی برای احادیث نبوی اهمیت بسزایی قایل بوده و همان گونه که خود اشاره می کند، کمترین سخن حضرت محمد (ص) را با تمام کتاب های عالم قابل مقایسه نمی داند. او معتقد است، ورای ظاهر احادیث، معناهای باطنی عمیقی نهفته است که تنها عارفان و واصلان درگاه احدیت قادرند آن را درک کنند. او حتی گاهی قرآن و حدیث را با هم می سنجد و می گوید: قرآن را به این دلیل دوست دارد که از زبان حضرت رسول (ص) جاری شده، نه به این علت که خداوند آن را فرستاده است. او همچنین بر این باور است که در احادیث، اسرار بسیار زیادی وجود دارند که به دلایلی در قرآن مطرح نشده اند. شمس با درک عرفانی عمیقی که نسبت به سخنان حضرت رسول (ص) دارد، معانی عارفانه بدیع و شگرفی را از احادیث استخراج و عرضه می کند؛ معنی هایی که عارفان قبل از او به ندرت متوجه شده اند. در این پژوهش، ابتدا نظریات شمس در باب تاویل و تاویل حدیث را بررسی، سپس شیوه های تاویلی او را به صورتی ساختارمند طبقه بندی کرده ایم.

وجودشناسی به ویژه نظریه وجودشناختی زبان و معنا از نظر صدرالمتألهین بر منطق تأویل او مؤثر است و در مواردی مصحح آن به شمار می رود. در منظر صدرا، همه چیز و حتی زبان و حروف، دارای حقایق برتر و ملکوتی هستند و زبان، در حقیقت والای خود، امری عینی و نحوه ای از وجود است. این ارتباط تا آنجایی است که وجودشناسی و معرفت شناسی به هم پیوند می خورند و عالم هستی نیز، از منظری عین کلام تلقی می شود. صدرالمتألهین از طرفی به زبان نگاه وجودی دارد و از طرفی عالم را متناظر با کلام و زبان می داند. انسان با تفسیر و بیان معنای عالم، آن را توسعه و تفصیل می دهد، و معانی تأویلی را کشف می کند. معنی در فلسفه صدرا، در عین آن که امری مشترک است و قابلیت همگانی شدن دارد، دارای لایه های مختلفی است که همه به یک حقیقت متعالی می رسند. فهم از معنی نیز دارای مراتب است و عمیق ترین مرتبه فهم، فهم حضوری است. در معنی و فهم، مراتب مادون اشارات و معداتی برای مراتب مافوق که همان تأویلند، محسوب می شوند. در این مقاله اصول معناشناختی تأویل در حکمت صدرا ، با روش توصیفی ـ تحلیلی استنتاج شده و هدف آن نشان دادن منطق تأویل های صدرا، از بعد زبانی است

Purpose: The science of INTERPRETATION, as the most important science responsible for understanding the Qur'an, needs to be methodized and updated so that the teachings of the Qur'an can be used easily for all classes of people. In the present study, the meaning of "future research in INTERPRETATION" is the ability to create desirable models for more efficient INTERPRETATION in the future, by using scientific tools, creativity and relying on the foundations and rules of INTERPRETATION and compensating the damages of INTERPRETATION in the past.Method: This research, with descriptive analytical method, answers the question, what are the fields and requirements of future research in INTERPRETATION? Findings: The results of the current research are based on the fact that special attention to the Qur'an, as the most important source of INTERPRETATION, rationality and methodical consideration in INTERPRETATION, attention to the prerequisites of INTERPRETATION, INTERPRETATION based on the requirements of the time, the need to pay attention to thematic INTERPRETATION, studying on the history of INTERPRETATION and observing the manners and conditions of INTERPRETATION are one of the most important requirements of INTERPRETATION in the future. Results: Considering the developments that will take place in the field of knowledge, methods and expectations from science in the future, the INTERPRETATION will also change. For this reason, in order not to cause various damages to the INTERPRETATION of the Qur'an, it is necessary to pay attention to the various contexts, principles and requirements of the INTERPRETATION of the Qur'anic commentators and scholars.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تفسیر باطنی قرآن روشی است که در گونه ها و مکاتب مختلف تفسیری از جمله، تفسیر فلسفی، تفسیر عرفانی و تفسیر اثری مورد توجه است. مهم ترین پرسشی که در این حوزه باید پاسخ داده شود آن است که آیا بین مفاهیم ظاهری قرآن با آنچه به عنوان معانی باطنی مطرح می شود رابطه زبان شناختی و منطقی وجود دارد یا خیر. جواب منفی به این سوال، نظریه رمزواره بودن متن قرآن را دامن می زند که با چنین فرضی، صحت و سقم تفاسیر باطنی با معیارهای معنا شناختی قابل سنجش نخواهد بود. برخی از نظریه پردازان بر این باورند که روایات تفسیری و روایات مربوط به باطن و تاویل قرآن نظریه مرموز بودن معانی باطنی را تایید می کند.در این مقاله ضمن بررسی اجمالی مدلول روایات تاویل و تنزیل و ظاهر و باطن و طبقه بندی روایات تفسیری، فرضیه رمزی بودن معنی باطنی قرآن مورد انکار قرار گرفته و بر قابل فهم بودن این معانی و وجود ارتباط زبان شناختی بین ظاهر و باطن قرآن تاکید شده است.

احادیث معصومان (ع) مهم ترین منبع فهم معنا و مقصود آیات قرآن است. بخش مهمّی از احادیث به بیان باطن و تأویل آیات اختصاص دارد. بدون تردید، اعتبارسنجی دقیق و متقن این احادیث برای بررسی استناد آنها به معصومان(ع) و تبیین معنای باطنی و تأویل آیات مستند به آنها، ضروری است. صاحب نظران با استفاده از روش های گوناگون این اخبار را اعتبارسنجی می کنند؛ برخی سهل گیرانه و خوشبینانه به نقد و گزینش و پذیرش آنها، و برخی دیگر به استناد پدیده جعل و غلوّ، بدبینانه به نقد و ردّ احادیث تأویلی پرداخته اند. پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که چه اموری در حوزه روش نقد، واقع نمایی نتیجه ارزیابی را مخدوش می کند؟ این نوشتار با این پیش فرض که مقوله اعتبارسنجی یا نقد احادیث تأویلی، نوعی داوری است که می تواند واقع نما و دارای ارزش علمی باشد یا خلاف آن توصیف شود، به شناسایی آسیب ها و بیان روش های نادرست در عرصه ارزیابی این احادیث می پردازد تا از داوری نادرست درباره احادیث تأویلی پیشگیری شود. بی توجّهی به تعریف غلوّ، عدم سنجش داده های رجالیان، بی توجّهی به گزارش و اقوال مخالف، فهم ناتمام متن روایت تأویلی، بی توجّهی به قاعده «توقّف و ردّ علم» در بررسی روایات تأویلی، استناد به برخی مبانی اختلافی، همسان پنداری تفسیر و تأویل و بسندگی به «تأویل اصولی ـ کلامی» از آسیب های روشی اعتبارسنجی احادیث تأویلی به شمار می آیند که در این مقاله تبیین شده اند.